SuçatıHaber'den dev bir hizmet, Emrullah Hocamıza Teşekkür ediyoruz.
SUÇATI SÖZLÜĞÜ
Kültürleri yaşatan ve ayakta tutan en mühim unsurlardan biri şüphesiz dildir. Dilimiz Türkçe, kendine has çeşitli güzellikleri taşımanın yanında, onu yaygın kılan birçok şive veya ağız dediğimiz unsurları da içinde barındırmaktadır. Dilin mahalli olarak yaşayan ve kullanılan bu şekli, ayrı bir lisanmış gibi telakki edilemez. Halk arasında yaygın olan bu konuşma dilleri, coğrafyalara, bölge ve yörelere göre zaman içinde birtakım farklı özellikler kazanmış ve böylece lehçeler, şiveler, ağızlar oluşmuştur.
Suçatı kültürü ve dili üzerine de zaman zaman çeşitli fikirler öne sürülmekte yorumlar yapılmaktadır. Bunların hepsini son derece önemsediğimi belirtmek isterim. “Telince” veya “Suçatı Dili” tabirleri başlangıçta çok iddialı sözler olarak anlaşılabilir. Ancak filolojik açıdan bu tanımlamalar ayrı bir dil gibi yorumlanmamalı, Suçatı şivesini veya yerel ağzı niteleyen tanımlar olarak algılanmalıdır. Bu tespitler ışığında Suçatı’da eskiden beri kullanılagelen yerel nitelikli kelimeleri derlemeye çalıştım. Neticede küçük çapta da olsa bir sözlük oluştu. Bu sözlükte yer alan kelimeleri genel olarak iki gurupta değerlendirebiliriz. Birincisi, Türkçede bilinen kelimeler olup, Suçatı şivesiyle değişime uğramış olanlardır. Örn: salıncak ellingaca, küçükağa guccağaya, kerpeten kelpendire dönüşmüştür. Ikinci gurup kelimeler ise Suçatı’da sıklıkla kullanılmakla birlikte, bazılarının da nadiren yurdun değişik yörelerinde söylendiğini görmekteyiz. Örn: arıstak, çele, süllüm gibi. Bunları kategorik olarak ayırt etmeksizin alfabetik sıraya göre hepsini bir arada yazdım. Ayrıca bu kelimelerin Türkçe sözlükteki karşılıklarından ziyade Suçatı’da ifade ettiği anlamları yazmaya gayret ettim.
Bu lügat çalışması, Suçatı şivesinin veya dilinin yapısını anlatmak için elbette ki yeterli değildir. Tarihi olarak da araştırılması gereken konular vardır. Eski yer isimleri dikkat çekiyor. Gürün, Gübün, Telin, Tıhmın, Mahgen, Avgın, gibi sonu “en, ın, in, ün” gibi eklerle biten kelimelerin, Hitit veya bu çevrede bizden önce yaşamış ecnebilerden kalan kelimeler olduğu görüşü de vardır. Ayrıca bir takım gramer özelliklerine de değinmek gerekir. Eski Türk lehçelerinde olan ve bugün orta Anadolu’da sıkça rastladığımız genizden çıkan ‘n’ sesinin alfabemizde karşılığı bulunmamaktadır. Örn: “Neydiyirsi‘n’iz di‘n’eliyirmisi‘n’iz?” gibi. Fiillerin sonuna gelen ekler, Azeri ve Türkmenistan Türkçesiyle de çok benzerlik göstermektedir. Örn: geliyirim, alıyırım, yapıyrık gibi. Bu örnekler, Suçatı şivesinin hem yerel kaynaklarını hem de gramer kökenlerini araştırmak için bize ipuçları veriyor. Bir Türkçe sevdalısı olarak, geçmişimizden bize miras kalan ve belki de birkaç kuşak sonra tamamen unutulması muhtemel olan mahalli kelime hafızamızı hiç değilse kayda geçirmek istedim. Saygılar.
Emrullah TOPRAK
Haziran–2007
Melikgazi/KAYSERİ
A
Acer : Yeni.
Afara : İri gözlü kalbur.
Ağdırmak : Taşınan bir yükün bir tarafa sarkması.
Akmın : Büyükbaş hayvan dışkısı.
Alaf : Alev.
Aralık : Salon, antre.
Arbıl : Nisan.
Arıstak : Ahşap tavan.
Aşgana : Mutfak.
Aşıra : Ağaç kökünden yeşeren fidan.
B
Bastık : Pestil.
Bel : El ve ayakla kullanılan bir tarım aracı.
Bıldır : Geçen yıl.
Bışkı : (Bıçkı) Testere.
Bibi : Hala.
Biyom : Bir kez.
Burunsalık: Büyükbaş havyalara takılan üçgen yular.
C
Cangama : Tartışma, gürültü.
Cerek : Kesilmiş uzun ince dal.
Cılga : Daracık, ince yol.
Cırım : Eski kumaştan kilim dokumak için oluşturulan ip.
Cibelmek : Şımarmak, yaramazlık yapmak.
CiĞil : Kuşburnu.
Culfa : (Çulha) Kilim dokuyan erkek.
Culuk : Hindi.
Ç
Çalgı : Çalıdan yapılmış sert süpürge.
Çalkama : Ayran.
Çapıt : (Çaput) Bez parçası.
Çarpana : Kapının iyi kapanması için araya takılan deri parça.
Çarpı : Beyaz toprak badana.
Çebiş : Bir yaşında keçi.
Çele : Fasulye.
Çıngı : Kıvılcım.
Çıtlık : Çekirge.
Çiğremek : 1.Bıkkınlık. 2.Tiksinmek, huylanmak.
Çimmek : Yıkanmak.
Çir : İçi açılmadan kurutulmuş kayısı.
Çitil : Meyve fidanı.
Çomça : (Çömçe) Kepçe.
Çöğdürmek:Çiş yapmak.
Çöplük : Tuvalet.
Çörten :1.Suçatı’da bir yer adı. 2.Tarihi yapılardaki suyolu.
D
Dahri : Büyük satır.
Dayak : Meyve dallarına yerden verilen ucu çatal destek.
Değirmi : Yuvarlak.
Depgi : Tarım aracına takılan ahşap ayaklık kısım.
Depik : (Tepik) Tekme.
Devlisi gün: Ertesi gün.
Dığrak : Dengeli, kıvrak, zayıf kimse.
Dımsımak : Ekşimek.
Dışlıksız : Geçimsiz, sabırsız.
Dikme : Kavak, selvi, söğüt gibi ağaçların fidanı.
Dinelmek : Ayakta durmak.
Dizlik : Kadınların iş yaparken giydiği şalvar.
Döyürme : Dolu çuval.
Dömbelek : Takla atma.
Döş : Göğüs ile boyun arası kısım.
Dulda : Gölgelik tenha yer.
Duluk : Yanak.
Düğülcek : Buğdaydan yapılmış bir bulgur türü.
Dünek : Ev, bark.
Düve : İki yaşına gelmiş dana.
E
Ebe : Nine, büyükanne.
Elbiz : Örümcek.
Ellaham : Sanki.
Ellingaç : Salıncak.
Erinmek : Üşenmek, tembellik etmek.
Eyle : Öyle.
Eymi : (Emi) Tamam mı.
F
Fateydek : Küçük yuvarlak taş.
Fıkramak : Çok ekşimek.
Fışkı : At, eşek dışkısı.
G
Gada : Dert, bela.
Gakırdak : Kuyruk yağını erittikten sonra kalan posa.
Galıç : (Kalıç) Orak.
Gapga : Ağaç kabuğu.
Garsamba : Eşyalar.
Gaygana : Yağda pişirilmiş yumurta.
Gecgere : İki kişiyle kullanılan ahşap yük taşıma aracı.
Gendime : Dövülmüş buğdaydan yapılmış yiyecek.
Gever : Bahçede açılmış küçük ark.
Gıdik : Keçi yavrusu, oğlak.
Gıldik : Küçük taşlar.
Gınnap : Pamuk veya kendirden yapılmış ip.
Gıska : Küçük tohumluk soğan.
Gidişmek : Kaşınmak.
Gilikli : Tandırda pişmiş simit biçiminde küçük ekmek.
Göbelek : Mantar.
Göğ : (Gök) Mavi renk.
Ğöğermek : Yeşermek.
Görpe : (Körpe) Kuzu.
Göynek : Gömlek.
Gözer : Seyrek bir kalbur türü.
Gubarmak : Şişmek, böbürlenmek.
Guccağa : (Küçükağa) Ağabey.
Guccaba : (Küçükaba) Gelinin görümceye hitap şekli.
Gurk : Kuluçkaya yatmış tavuk.
Gurna : Köşe.
Guruluk : Hayvanların altına serilen kuru malzeme.
Guşgana : Tencere.
Guşluk : (Kuşluk) Sabah ile öğle arası vakit.
Gücük : Densiz, ukala.
Güvaa : (Güvey) Damat.
H
Hacat : İş yapmak için gereken alet edevat.
Hağbe : Heybe
Halet : Düğünlere götürülen hediye.
Hanek : Eğlence, oyun.
Hangeme : Hengâme.
Hapek : Evin içinden alt kata inmek için yapılmış tahta kapak.
Hapesleyin: Ansızın, birdenbire.
Haranı : Büyükçe tencere.
Harık : (Ark) Su yolu.
Harer : Büyük yük çuvalı.
Hatize : Muhallebi.
Hayma : Yerden yüksekte yapılmış küçük bağ kulübesi.
Hedik : Buğdayın suyla haşlanmış hali.
Helik : Duvar örerken aralara doldurulan küçük taşlar.
Heral : Herhalde.
Herk : Tarlayı nadasa bırakma.
Hezan : Tavanı tutan uzun ve kalın taşıyıcı ağaç.
Hırlı : Uslu.
Him : Duvar veya inşaat temeli.
Hoğşa : Avlu.
Horanta : Eş, aile.
Horata : Gereksiz söz, palavra.
Höre : Kısa sopalarla yapılan bir çocuk oyunu.
Höyrü : Çabucak.
I
Iğınmak : Toprak vb. varlıkların aşağı doğru akması.
Irbık : İbrik.
Irgalamak : Sallamak.
I
Irahan : Reyhan.
Işgillenmek: Gereksiz vehim, şüphe.
Işlik : Gömlek.
K
Kabala : 1.Bir işin toptan alınması. 2.Rastgele
Kalguç : Sopalarla oynanan bir çocuk oyunu.
Kalın : Başlık parası.
Kapısalak : Ahşaptan yapılmış bahçe veya avlu kapısı.
Karemet : İftira.
Keh : Kenar.
Kelik : Küçük çocuk ayakkabısı.
Kelpendir : Kerpeten.
Kenef : Helâ, tuvalet.
Keyveni : Düğünlerde yemek pişiren kadın.
Kısmık : Cimri.
Kirmen : Yün eğirme aracı, iğ.
Kirtik : Sabun parçası.
Kişiflemek : Gizlice gözetlemek.
Kömbe : İçi patatesli bir fırın yemeği.
Köpüme : Yorgan veya nevresim dikme işi.
Köşger : Ayakkabı tamircisi.
Köyen : Geven.
Kuymak : Unun yağla kavrulması.
Külek : Buğday ölçeği veya yağ, yoğurt kabı.
Kürün : Hayvanların su içtiği çeşme yalağı.
L
Lepleği : Testere.
Loğ : Toprak damı sertleştirmek için kullanılan silindir taş.
Loğlama : Düzgün tavan ağacı.
Löküs : Lüks lambası.
M
Maddıya : Rezil olma, üzülme.
Malamat : Perişan, zor durumda olma.
Mastafa : Alt kısmı duvarla örülmüş, teraslama yer.
Maşara : Bostanın bölünmüş parçalarından her biri.
Mesere : Pekmez vb. çıkarmak için kurulu düzenek.
Mıdara : Zayıf, güvensiz.
Mık : (Mıh) çivi.
Mırıl : Cıvıklaşmış, bozulmuş.
Mısmıl : 1.Eti yenilebilen hayvan. 2.İyi, uygun, olumlu.
Mumbar : Bağırsak dolması.
Mundar : Murdar.
Musur : Evcil büyükbaş hayvanın yem yediği bölüm.
N
Nişe : Nişasta.
Noruz : 1.Nergis. 2.Nevruz.
O
Oğrat : (Avrat) Kadın.
Oğrun : (Uğrun) Gizlice, habersizce.
Ö
Öl : Toprağın ekime elverişli hali, tavı.
Öllük : (Höllük) Bebeklerin altına konulan killi kuru toprak.
Öteeçe : (Öte geçe) Karşı taraf.
Öteen : Geçen gün.
Öylek : Bahçenin bölünmüş bir kesimi.
P
Pakıllayın : Birdenbire, aniden.
Pakla : Bakla.
Palavar : Kapı kenarı, pervaz.
Part : Işkembe.
Pasa : Moloz.
Peşkir : Havlu.
Pezik : Taze pancar yaprağı.
Pisik : Kedi.
Piz : Ağaçlarından akan yapışkan tatlı reçine.
Poğ : Tarlanın bölünmüş parçalarından her biri.
Poşa : Bohçacı kadın.
Pur : Kazılması zor sert zemin.
Pür : Meyve ve sebzelerin yapraklı kısmı.
Pürçekli : Havuç.
Pürsek : Karışık.
R
Rapat : Ekmeği tandırda pişirmeye yarayan araç.
S
Saplı : Uzun saplı metal maşrapa.
Sarat : Seyrek kalbur.
Sehen : (Sahan) küçük tabak.
Sepgen : Karla karışık yağmur.
Sındı : Makas.
Sınıkçı : Kırık çıkıkçı, ortopedist.
Siğmek : Işemek (kedi, köpek için söylenir).
Sikke : Hayvanın bağlandığı küçük demir kazık.
Sin : Mezar.
Siyik : Dam kenarı.
Sobe : Çocukların oyun sözü.
Soğurmak : Tahılların çöpünü ayıklamak için yele vermek.
Sokranmak: Homurdanmak.
Soku : Dibek taşı.
Sorutmak : Tepkisiz bir şekilde ayakta beklemek.
Soyka : 1.Ölen kişiden geriye kalanlar. 2.Değersiz, kötü.
Söbe : Yuvarlak, oval.
Söye : (Söve) Kapı ve pencerenin yerleştiği çerçeve.
Suluk : Banyo, duş yeri.
Süllüm : Merdiven.
Sünepe : Dağınık, tembel kimse.
Ş
Şahra : Yük hayvanına çatılan yük taşıma aracı.
Şelek : Hayvana yüklenen odun veya ot yükü.
Şamyel : Araba tekerleğinin iç lastiği.
Şibik : Göz çapağı.
Şişek : Yetişkin koyun.
T
Taka : Duvarda oyulmuş çukur raf.
Taman : Hatırlarsın ya!
Tapıklamak: Elin iç kısmıyla yavaş yavaş vurmak.
Tapıl : Ot türü ürünlerin düzgün biçimde yığılması.
Tavatır : Çok iyi, mükemmel.
Tedirbe : Evin giriş kapısının üstünden sokağa uzanan çıkıntı.
Tepli : Çatal iğne.
Terek : Mutfak rafı.
Tersik : Tavana atılan uzun, düzgün ağaç.
Teşt : Büyükçe leğen.
Tikan : Dükkan.
Toklu : Yetişkin erkek koyun.
Totaba : Kendini beğenmiş, ukala.
Tölleştirmek:Düzeltmek, toplamak.
Töremek : (Türemek) Ortaya çıkmak, çoğalmak.
Tum : Bahçedeki bölümlerin arasındaki tümsek hat.
Tuman : Don, pijama.
Tummak : Suya dalmak.
Tuturuk : Ateş yakmak için toplanan kuru ot, ince dal.
U
Ulmak : Bozulmak, solmak.
Uşgur : Uçkur.
Ü
Üleş : Leş.
Üşengeç : Iş yapmakta çok tembellik eden.
V
Velvele : (Vâveyla) Feryat, çığlık, bağırtı.
Vessiz : Haddini bilmez, dengesiz kimse.
Y
Yaba : Harman savurmada kullanılan parmaklı tahta kürek.
Yağlık : Mendil.
Yarpız : Kırda kendiliğinden yetişen nane.
Yayma : Genişçe dikilmiş çuval.
Yazı : Yerleşim yerinin dışındaki düz arazi, kırsal.
Yeğin : Hızlı, şiddetli, güçlü.
Yekinmek : Kalkmaya çalışmak.
Yelyepelek:Telaşla, aceleyle.
Yemişen : Kurumuş iğde yemişi.
Yemlik : Yenilebilen bir tür ot.
Yenli : Hafif.
Yılanaveren:Kertenkele.
Yörep : Meyilli yer.
Yunak : Buğday yıkama arkı.
Yuntu : Hayvanlara verilen yemek artığı bulamaç.
Z
Zahralık : (Zahirelik), mutfak.
Zıllımak : Işin veya oyunun içindeyken vazgeçmek.
Zırza : Kapı kilidi.
Zibil : Süprüntü, çöp.
Zoğar : Tahıllı hayvan yemi.
Zumzuk : Yumruk.
emrullah bey, kelime sayfasını okudum çok guldüm valla negüzel kelimelerimiz varmış o kelimeleri inan özledim ellrine sağlik biz osman ve güllü yurtseven, yukarı telinli. ablan ayşeye çok selamlar
.... Emrullah Bey harikasınız... :)
Bir kaç yıl önce bu fikri ortaya atanlardandım.. (Köyümüzün dili) Ama elimizi suya sabuna sokamadık sizin gibi. Büyük emek harcamışsınız. Bazı kelimeler var ki; "Evet yaw bunu söylerdik" deyip tebessüm ettim, geçmişe gittim.. Tekrar tekrar teşekkürler..
Güzel Türkçemize çok güzel bir çalışmayla katkı sağladığınızdan dolayı, teşekkürlerimizi sunuyoruz. Sizi izlemeye devam ediyoruz. Başarılara devam ediniz.
tuluk kelimesinin anlamı nedir? sizin yöreye aitmiş, aradım taradım fakat bulamadım. yadımcı olursanız sevinirim.
çok güzel çalışma olmuş gönlüne sağlık bunlara daha ilave edilmesi gerekir.teşekkürler mehmet talas sivas
Kategori: 
17937 Okunma | 
Aktif Ziyareti
Bugun